Autorytet
w ponowoczesności: kryzys czy zmiana?
Dr. Mirosław Rewera, PhD.
Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydział Zamiejscowy
Nauk o Społeczeństwie w St. Woli, Instytut Socjologii.
W ponowoczesnym świecie, którego połacie stają się coraz
większe, a który charakteryzuje szybka zmiana społeczna i pluralizm wartości,
ulega przemianie także autorytet jako jeden z konstytutywnych i organizujących
ład społeczny fenomenów aksjologicznych. Najczęściej przemiana ta postrzegana
jest w różnych dyskursach (potocznym, publicystycznym, a także naukowym) jako kryzys
autorytetu, czyli jako proces, który oceniany jest negatywnie, powodujący
naruszenie ładu społecznego czy anomię w życiu codziennych interakcji i
stosunków społecznych. Artykuł podejmuje tę wizję kondycji autorytetu, ale
uzupełnia ją, czy może nawet konfrontuje z inną, która proces przemiany
autorytetu traktuje w kategoriach zmiany, odcinając się tym samym od oceny tego
przeobrażenia, co w dyskursie socjologicznym wydaje się być optyką pożądaną. Autorytet,
tak jak cała kultura, ulega przemianie, albowiem nie jest on statycznym tworem
ustanowionym raz na zawsze, a dynamicznym i – co warto podkreślić dziś –
wielorakim.
W artykule stwierdzam, że te oba oglądy procesu przemiany
autorytetu można przedstawić na kontinuum, na którego jednym krańcu jest
tradycja, a na drugim zaś wolność. W takim ujęciu proces przemiany autorytetu –
polegałby na przesuwaniu się autorytetu od tradycji do wolności. Ci autorzy,
którzy postrzegają tę dynamikę jako kryzys, sytuują autorytet „bliżej”
tradycji, która legitymizuje autorytet wkomponowany w relację:
przeszłość-teraźniejszość-przyszłość. Nadwątlenie tej relacji autorytetu
względem niniejszych sfer czasowych nosi znamię kryzysu. Natomiast ci, którzy kładą
akcent na zjawisko przemiany autorytetu (bez odwoływania się do określenia
kryzysu), czyli jego ewolucji, przepoczwarzania się z jednej postaci w drugą
(inną), analizują go w kategoriach zmiany. Duża jest tu doza wolności, która
powoduje, że afirmacja autorytetu jest silnie zindywidualizowana,
sprywatyzowana, osłabia się moc grupotwórcza autorytetu na rzecz indywidualnej
więzi odbiorcy autorytetu z autorytetem, przeważa wpływ jednostronny
(autorytetu na odbiorcę) nad dwustronną relacją, influencja pośrednia (głównie
za pośrednictwem mediów) nad komunikacją.
Artykuł sygnalizuje i inicjuje problem, który wymaga
dalszych badań i analiz, nie rości sobie prawa do wyczerpującego kompendium
wiedzy czy refleksji na temat zjawiska kryzysu lub przemiany autorytetu.